جوان آنلاین: پس از چند روز درگیری شدید در مرز‌های مورد مناقشه کشمیر، هند و پاکستان سرانجام به آتش‌بس تن دادند، تصمیمی که هرچند نقش تلاش‌های دیپلماتیک خارجی را نمی‌توان در آن نادیده گرفت، اما این توافق بیش از هر چیز تحت تأثیر ترس از ورود به مرحله‌ای هولناک از درگیری اتخاذ شد. این آتش‌بس نه‌فقط پایان یک بحران محدود، بلکه نشانه‌ای دیگر از نقش بازدارنده تسلیحات هسته‌ای در روابط پرتنش دو کشور است.
به گزارش «جوان»، درحالی که جامعه جهانی از گسترش دامنه درگیری در شبه‌قاره هند به‌شدت نگران بود، سرانجام دیروز این بحران با میانجیگری برخی بازیگران بین‌المللی خاتمه یافت. محمد اسحاق دار، وزیر خارجه پاکستان روز شنبه در پیامی اعلام کرد: پاکستان و هند با یک آتش‌بس فوری موافقت کردند. پاکستان همواره برای برقراری صلح و امنیت در این منطقه تلاش کرده است، بدون آنکه حاکمیت و تمامیت ارضی خودش را به خطر بیندازد. به گزارش اسکای‌نیوز، وزیر خارجه پاکستان تأکید کرد: توافق آتش‌بس با هند جزئی نیست، بلکه یک تفاهم کامل است. ۳۰ کشور در تلاش‌های دیپلماتیک فعال برای دستیابی به آتش‌بس با هند مشارکت دارند. وزیر خارجه پاکستان همچنین گفت که کانال‌های نظامی و خطوط تلفن ویژه بین دهلی‌نو و اسلام‌آباد فعال می‌شوند.
سوبرامانیام جایشانکار، وزیر خارجه هند نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: هند و پاکستان امروز در مورد توقف تیراندازی و اقدام نظامی به تفاهم رسیدند. هند پیوسته موضع قاطع و سازش‌ناپذیری علیه تروریسم در تمام اشکال و مظاهر آن داشته است. این موضع همچنان ادامه خواهد داشت. همزمان برخی منابع به الجزیره اعلام کردند که میان مقامات نظامی هند و پاکستان تماس تلفنی برقرار شده است. هند اعلام کرد که آتش‌بس از ساعت ۵ عصر به وقت محلی شروع می‌شود و رؤسای ستاد مشترک ارتش‌های دو کشور دوشنبه دوباره مذاکره خواهند کرد.
در پی انتشار این خبر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا اعلام کرد: «پس از مذاکرات با میانجیگری ایالات متحده، خرسندم اعلام کنم که هند و پاکستان با آتش‌بس فوری و جامع موافقت کرده‌اند. من به هند و پاکستان به خاطر استفاده از عقل سلیم و هوش بالا تبریک می‌گویم و از علاقه آنها به این موضوع قدردانی می‌کنم.» «مارکو روبیو» وزیر خارجه ایالات متحده نیز گفت: «من و معاون رئیس‌جمهور جی‌دی ونس طی ۴۸ساعت با مقامات ارشد هندی و پاکستانی گفت‌و‌گو کردیم. من خوشحالم که اعلام کنم دولت‌های هند و پاکستان با آتش‌بس فوری موافقت کرده‌اند. دولت‌های هند و پاکستان مذاکرات در مورد طیف وسیعی از مسائل را در مکانی بی‌طرف آغاز خواهند کرد.»
این توافق ساعاتی پس از آن انجام شد که پس از حملات جدید موشکی هند به پاکستان و بسته شدن حریم هوایی این کشور، منابع امنیتی پاکستان بامداد شنبه اعلام کردند: عملیات نظامی با نام «بنیان مرصوص» با هدف قرار دادن مناطق مختلف در داخل هند آغاز شده است. به گزارش آسوشیتدپرس، منابع امنیتی پاکستان گفتند: عملیات نظامی این کشور چندین هدف را داخل هند منهدم کرده است. پایگاه موشکی «براهموس» هند نیز هدف عملیات مقابله‌جویانه پاکستان قرار گرفته است. همزمان، سخنگوی ارتش پاکستان نیز از حملات موشکی هند به پایگاه‌های هوایی این کشور خبر داد و گفت: «هیچ آسیبی به تأسیسات نظامی و دارایی‌های نیروی هوایی وارد نشده و پدافند هوایی پاکستان موشک‌های هند را سرنگون کرده است.»
سلاح هسته‌ای عامل بازدارنده
هرچند تلاش میانجی‌ها برای توقف درگیری بین هند و پاکستان بی‌تأثیر نبوده است، اما عوامل دیگری هم در این ماجرا دخیل بودند که سبب شد دو کشور هرچه سریع‌تر به تنش‌ها خاتمه دهند. هرچند هند و پاکستان در دهه‌های اخیر چندین بار تا آستانه جنگ پیش رفته‌اند، واقعیت آن است که زرادخانه‌های هسته‌ای آنها مانعی جدی بر سر راه تشدید درگیری‌ها بوده است. مفهوم «بازدارندگی متقابل تضمین‌شده» که در دوران جنگ سرد میان امریکا و شوروی مطرح بود، اکنون در شبه‌قاره هند به‌نوعی تکرار شده است. وجود سلاح‌های هسته‌ای نه‌تنها باعث شده دو کشور در آخرین لحظات عقب‌نشینی کنند، بلکه نقش کلیدی در فشار‌های دیپلماتیک و ملاحظات راهبردی ایفا کرده است. هند و پاکستان هر دو می‌دانند که اشتباه در محاسبه یا تصمیم‌گیری عجولانه می‌تواند به فاجعه‌ای منطقه‌ای و حتی جهانی منجر شود. تجربه شبه‌قاره نشان داده که تا امروز، همین ترس از نابودی متقابل، صلحی ناپایدار، اما ضروری را حفظ کرده است.
بررسی تعداد تلفات دو کشور در جنگ‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که هر چه زمان به پیش رفته است، محتاط‌تر عمل کرده‌اند. در اولین جنگ هند و پاکستان که در سال ۱۹۴۷ رخ داد، حدود هزار سرباز هندی و ۲تا ۳ هزار سرباز پاکستانی کشته شدند. در جنگ دوم هند و پاکستان که در سال ۱۹۶۵ رخ داد، حدود ۳ تا ۴هزار سرباز هندی و ۳ تا ۴ هزار سرباز پاکستانی کشته شدند. در جنگ سوم در ۱۹۷۱، حدود ۳ تا ۴ هزار سرباز هندی و ۹ تا ۱۲ هزار سرباز پاکستانی کشته شدند. در جنگ کارگیل در ۱۹۹۹ که اولین درگیری دو کشور پس از دستیابی به سلاح هسته‌ای بود، حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ سرباز هندی و ۴۰۰ تا ۵۰۰ سرباز پاکستانی کشته شدند. در سالهای ۲۰۰۱، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ نیز درگیری‌هایی بین دو کشور انجام شد که نسبت به ادوار قبلی تلفات کمتری در پی داشت.
درگیری‌های اخیر هم به لحاظ زمانی کوتاه‌تر از تنش‌های قبلی بود، و هم تلفات انسانی زیادی نداشت. این مسئله نشان می‌دهد که دو رقیب هسته‌ای در هرگونه اقدام محتاطانه عمل می‌کنند و اجازه نمی‌دهند تنش‌ها بیش از حد فراتر رود و از دید کارشناسان تنش‌ها در سطح محدود باقی خواهد ماند و به جنگ اتمی ختم نمی‌شود.
دن اسمیت، مدیر مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم در این باره به الجزیره گفت: «احمقانه خواهد بود که هر یک از طرفین به دیگری حمله هسته‌ای کند، احتمال استفاده از سلاح‌های هسته‌ای بسیار کم است، اما این بدان معنا نیست که غیرممکن است.» ابهام استراتژیک هسته‌ای بین دو کشور هم یکی از دلایلی است که سبب می‌شود از هرگونه اقدام برای کشیده شدن به سمت تقابل هسته‌ای جلوگیری شود. لورا سلمان، کارشناس نظامی در تفسیری برای مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم تأکید کرد: «عدم آگاهی از خطوط قرمز دشمن می‌تواند منجر به عبور ناخواسته از خطوط شود، اما همچنین می‌تواند مانع از انجام اقداماتی شود که ممکن است باعث واکنش هسته‌ای شود.»
با وجود اعلام آتش‌بس، سطح اعتماد متقابل میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد بسیار پایین است. این وضعیت، آتش‌بس را به توافقی شکننده و موقتی تبدیل کرده که در نبود گفت‌و‌گو‌های پایدار، هر لحظه ممکن است شکسته شود. همان‌طور که آتش‌بس پس از درگیری‌های خونین دهه‌های گذشته تاکنون پایدار نمانده، این بار هم زخم کهنه تنش‌ها ممکن است در آینده سر باز کند. بنابراین، تا زمانی‌که مناقشه کشمیر حل‌وفصل نشود، هر آتش‌بس جدیدی صرفاً یک مکث تاکتیکی بر زمینه‌ای پرتنش خواهد بود. برای اجتناب از تکرار سناریو‌های مشابه، لازم است دو کشور گام‌هایی بلندتر و شجاعانه‌تر به سمت گفت‌و‌گو‌های سیاسی، اعتمادسازی متقابل و مهار بحران بردارند.
